Chắc hẳn chúng ta thường nghe những lời than phiền khi dùng chất tẩy rửa tổng hợp: khô da, nước ăn tay, viêm da… Điều này hiếm khi xảy ra ở những thế hệ ông bà đi trước, khi những gì họ dùng là tro bếp, bồ hòn và xà phòng.
Không chỉ là một sản phẩm có bề dày lịch sử, xà phòng đang ngày càng được ưa chuộng trong xã hội hiện đại. Vì sao lại như vậy? Trong bài viết này, Vitabox sẽ kể cho bạn nghe câu chuyện lịch sử của xà phòng và cách VITABOX làm ra xà phòng lỏng Castile liquid soap nhé.
Câu chuyển về lịch sử của xà phòng
Từ thời cổ đại
Xà phòng đã xuất hiện từ rất lâu, một số tài liệu cho rằng hình thức sơ khai nhất của xà phòng có lẽ được tạo ra từ khoảng 5.000 năm trước. Các nhà khảo cổ đã phát hiện tại các di tích của người Babylon một chất giống với xà phòng trong các ống trụ bằng đất sét cổ. Trên đó khắc một dòng chữ được hiểu đơn giản là mỡ đun sôi với tro.
Vào thời điểm đó, người ta làm xà phòng bằng cách đun chất béo (mỡ động vật hoặc dầu thực vật) với nước tro bếp. Trong tro bếp có chứa muối của Kali và Natri, khi kết hợp với chất béo sẽ sinh ra xà phòng. Xà phòng làm ra trong giai đoạn này có dạng chất lỏng sệt, đựng trong các vật đựng bằng đất.
Khai sinh ra xà phòng cục đầu tiên
Bước tiến lớn trong lịch sử xà phòng diễn ra vào thế kỷ thứ 1 trước công nguyên, khi xà phòng Aleppo ra đời. Xà phòng Aleppo do người Syria phát minh ra, có thể xem là ông tổ của xà phòng cục ngày nay. Nó cũng được làm từ nước tro và chất béo, nhưng các nguyên liệu này đã được chọn lọc kỹ hơn, tinh hơn. Tro được đốt từ loại cây Salsola chịu mặn mọc ven biển – có hàm lượng Natri cao. Chất béo được dùng là dầu Ô liu và dầu quả nguyệt quế – 2 loại cây đặc trưng của vùng Địa Trung Hải. Xà phòng Aleppo sau khi nấu sẽ được phơi trong 6 -12 tháng, cho ra những cục xà phòng hình khối vuông, cứng chắc, bền và rất dịu da.
Aleppo có thể nói là ông tổ của xà phòng cục. sau đó, cách làm xà phòng này được kế thừa bởi xà phòng Castile (Jabón de Castilla – Tây Ban Nha – thế kỷ 12) và xà phòng Marseille (Savon de Marseille – Pháp – thế kỷ 17). Tất cả đều được làm từ dầu Ô liu và nước tro. Cả 3 loại xà phòng này đều còn tồn tại cho đến ngày nay, được cho là những loại xà phòng truyền thống lâu đời nhất.
Thời kỳ phát triển rực rỡ
Trước thế kỷ thứ 18, việc sản xuất xà phòng từ nước tro và dầu Ô liu đòi hỏi nhiều thời gian và công sức. Điều này khiến giá xà phòng ở mức cao và không quá phổ biến trong các tầng lớp dân chúng bình thường. Cuối thế kỷ 18, nhà hóa học người Pháp Nicolas Leblanc sáng chế ra phương pháp điều chế kiềm (Na₂CO₃ – hay còn gọi là Soda ash) từ muối ăn. Điều này giúp xà phòng làm ra có chất lượng cao hơn, chi phí thấp và rút ngắn thời gian. Tiếp theo đó, vào thế kỷ 19, kiềm NaOH được tổng hợp càng giúp cải thiện chất lượng xà phòng.
NaOH cũng là loại kiềm được sử dụng làm xà phòng cục cho đến tận ngày nay. Ngay cả các xưởng làm các loại xà phòng truyền thống như Aleppo, Castile, Marseille cũng chuyển sang dùng loại kiềm NaoH này.
Cuối thế kỷ 19, một bước tiến nữa trong quá trình làm xà phòng là sự phát hiện ra các dạng xà phòng của những chất béo khác như dầu dừa, dầu cọ… các dầu này có những ưu điểm riêng, bổ sung hoàn hảo cho co dầu Ô liu, giúp rút ngắn thời gian sản xuất, tăng độ cứng, độ bọt, độ sạch của xà phòng. Thương hiệu xà phòng Palmolive (này là một phần của tập đoàn Colgate-Palmolive) cũng ra đời trong giai đoạn này, kết hợp giữa dầu cọ và dầu Ô liu, trở nên rất nổi tiếng và là xà phòng bán chạy nhất tại Mỹ đầu thế kỷ 20.
Chất tẩy rửa tổng hợp và sự hồi sinh của xà phòng
Năm 1914, Chiến tranh Thế giới thứ Nhất nổ ra. Nhu cầu cho xà phòng tăng đột biến nhưng nguyên liệu sản xuất lại vô cùng khan hiếm. Đứng trước tình hình đó, các nhà khoa học Đức đã nghiên cứu và tạo ra sodium lauryl sulfate (SLS) – một chất hoạt động bề mặt tổng hợp có khả năng làm sạch và chi phí sản xuất thấp. Tuy không thân thiện với da như xà phòng, nhưng với các mục đích làm sạch khác, SLS là sự thay thế vô cùng mạnh mẽ.
Ngày nay, người ta đã tạo ra hàng trăm chất tẩy rửa tổng hợp khác nhau phục vụ cuộc sống. Các chất này được gọi chung là Syndet – synthetic detergent, nhằm phân biệt với Soap. Tại nhiều nước phát triển, thuật ngữ “soap” – được quy định dùng riêng cho sản phẩm tạo ra bằng phương pháp xà phòng hóa chất béo và kiềm. Trong khi đó tại Việt Nam chưa có quy định tương tự, và từ “xà phòng” có thể được dùng chung cho cả sản phẩm soap và syndet, gây khó khăn cho việc lựa chọn của người dùng.
Nhờ lợi thế chi phí sản xuất thấp, SLS (và các chất tẩy rửa tổng hợp khác) dần trở nên phổ biến hơn so với xà phòng thiên nhiên truyền thống. Nhưng hầu hết chất tẩy rửa tổng hợp đều được tạo ra với quy trình phức tạp, với sự tham gia của chất xúc tác hóa học. Một số hoạt động quá mạnh dẫn đến không phù hợp khi dùng lâu dài trên da. Chất tẩy rửa tổng hợp cũng gây ra những lo ngại về sức khỏe và môi trường mà các nhà khoa học vẫn chưa biết đầy đủ.
Bước sang thế kỷ 21, người tiêu dùng ngày càng ý thức được những rủi ro từ chất tẩy rửa tổng hợp đối với làn da, sức khỏe và môi trường. Lúc này, xà phòng thiên nhiên đang dần được chào đón trở lại tại nhiều nơi trên thế giới. Người ta thấy rằng với một mức giá vừa phải, xà phòng thiên nhiên đem lại nhiều lợi ích cho người dùng, cả về mặt hiệu quả lẫn lý do sức khỏe. Bên cạnh đó, kỹ thuật làm xà phòng thiên nhiên ngày nay đã phát triển hơn trước rất nhiều, có thể tạo ra những loại xà phòng hiệu quả, tiện dụng với giá hợp lý. Ví dụ điển hình là xà phòng lỏng Castile.
Xà phòng lỏng Castile liquid soap được làm từ 100% dầu thực vật.
Xà phòng lỏng Castile được sáng tạo ra tại Đức khoảng hơn 100 năm trước, được làm hoàn toàn từ dầu thực vật và kiềm, thông qua phản ứng “xà phòng hóa” tương tự như xà phòng cục. Điều khác biệt lớn nhất là nó dùng là kiềm Kali (KOH), thay vì NaOH như trong xà phòng cục. Các muối hữu cơ của Kali có khả năng hòa tan trong nước dễ dàng hơn nhiều so với Natri, vì vậy xà phòng làm từ kiềm Kali khi làm ra có dạng lỏng. Xà phòng lỏng Castile sở hữu đầy đủ các ưu điểm của xà phòng cục như: làm sạch tốt, dịu nhẹ cho da, an toàn cho sức khỏe. Và vì ở dạng lỏng, nên nó tiện dụng và đa năng hơn. Tại các nước phát triển, xà phòng lỏng rất được ưa chuộng và ngày càng nhiều người chuyển sang dùng sản phẩm này thay cho chất tẩy rửa tổng hợp.
Xà phòng lỏng VITABOX được làm từ những thành phần gì?
Có thể bạn sẽ bất ngờ khi biết xà phòng lỏng Vitabox được làm từ dầu, đó là những loại dầu bạn vẫn dùng hàng ngày như: dầu dừa, dầu Ôliu, dầu hướng dương… hãy đọc tiếp để biết thêm vì sao từ dầu lại có thể làm thành xà phòng nhé!
Dầu thực vật
Xà phòng lỏng VITABOX dùng chất béo là 100% dầu thực vật (không dùng mỡ động vật). Các loại dầu được dùng phổ biến như: dầu Dừa, dầu Thầu dầu, Ô liu, Jojoba…. Hầu hết các loại dầu thực vật đều có thể dùng làm xà phòng lỏng, Tuy nhiên mỗi loại dầu thực vật lại tạo ra xà phòng có đặc tính khác nhau, tùy vào cấu trúc thành phần chất béo của nó. Bằng các kết hợp các loại dầu thực vật khác nhau, VITABOX tạo ra loại xà phòng lỏng có các đặc tính mong muốn như: làm sạch, tạo bọt tốt, bọt mịn và dịu nhẹ cho da.
Nước kiềm KOH
Đối với xà phòng lỏng Castile liquid soap, Kali Hydroxide (KOH) được sử dụng thay cho NaOH, đây là khác biệt lớn nhất của xà phòng lỏng so với xà phòng cục. Bởi KOH giúp xà phòng có dạng lỏng và hơi đặc, dễ ứng dụng vào nhiều mục đích tẩy rửa khác nhau. Nước kiềm Kali khi kết hợp với dầu thực vật sẽ xảy ra phản ứng xà phòng hóa, tạo thành các muối Kali hữu cơ- có tác dụng làm sạch vết bẩn, và Glycerin dịu nhẹ cho da.
Trước khi KOH được tạo ra, người xưa tạo ra nước kiềm bằng cách hòa tro đốt với nước. Vì trong tro có chứa Ka2CO3 và Na2CO3, là các muối có tính kiềm có thể dùng để tạo ra xà phòng. Tuy nhiên mức độ tinh khiết của nước kiềm từ tro không cao, nên quá trình làm xà phòng từ nước tro thường tốn nhiều thời gian, công sức.
KOH được tổng hợp thành công bằng phương pháp điện phân muối KCl vào cuối thế kỷ 19, mở ra nhiều ứng dụng trong nhiều lĩnh vực từ thực phẩm cho tới mỹ phẩm, và là thành phần không thể thiếu của quá trình sản xuất xà phòng lỏng. Đây là một bazơ mạnh, thể rắn màu trắng, và có tính ăn mòn cao. Vì vậy nên quá trình thao tác với KOH hoặc NaOH cần tuân thủ các quy định về bảo hộ an toàn. Nhưng khi đã phản ứng hết với dầu thực vật, tạo thành các muối xà phòng hữu cơ, chúng lại rất thân thiện với da. Lượng KOH được VITABOX tính toán để đảm bảo phản ứng hết trong quá trình làm xà phòng. Chúng tôi cũng tiến hành nhiều bước kiểm tra sau đó để chắc chắn rằng kiềm KHÔNG tồn dư trong thành phẩm.
KOH: “vị anh hùng” biến dầu trơn nhờn thành xà phòng sạch lành
Cũng cần nói thêm là tất cả xà phòng đều có độ kiềm nhẹ tự nhiên (pH trong khoảng 8-12). Nhưng điều này không có liên quan gì đến việc NaOH hay KOH còn tồn dư. Lý do là bản chất các muối hữu cơ của Kali / Natri khi hòa tan trong nước sẽ tạo thành môi trường có tính kiềm. Tính kiềm nhẹ của xà phòng hoàn toàn an toàn cho da, kể cả làn da nhạy cảm. (Mời bạn đọc thêm bài viết “Độ pH Của Xà Phòng Và Những Vấn Đề Xoay Quanh” )
Tinh dầu thiên nhiên & mùi hương
Tinh dầu là chất lỏng dễ bay hơi, được chiết xuất từ các thảo mộc tự nhiên và mang hương thơm đặc trưng của từng loại thảo mộc. Từ xa xưa, tinh dầu đã được đánh giá cao do chúng có tác dụng hỗ trợ sức khỏe và cải thiện tinh thần cho người dùng. Khi kết hợp với xà phòng lỏng castile, tinh dầu giúp mang lại hương thơm tự nhiên và dễ chịu.
Thách thức lớn nhất khi dùng tinh dầu thiên nhiên là mùi hương của tinh dầu có thể biến động tùy theo từng vụ mùa sản xuất. Tinh dầu cũng có những note hương đa dạng, phức tạp mà không phải mùi nào cũng phù hợp với thị hiếu người dùng. Cuối cùng, tinh dầu có thể biến đổi theo thời gian trong suốt quá trình sử dụng sản phẩm. Vì vậy, một số dòng sản phẩm xà phòng lỏng của VITABOX được kết hợp thêm thành phần mùi hương nhân tạo (fragrance), đây là các nguyên liệu mùi hương được chọn lọc từ những nhà cung cấp uy tín, đạt tiêu chuẩn IFRA (Hiệp hội Hương liệu Quốc tế), đảm bảo an toàn cho sức khỏe người dùng.
Vì sao có thể làm ra xà phòng từ dầu thực vật?
Phần này VITABOX sẽ giải thích làm thế nào từ dầu thực vật lại có thể tạo ra xà phòng. Vì thông tin này đã được đề cập rất chi tiết trong chương trình hóa học trung học phổ thông, nên VITABOX sẽ không đi sâu, mà chỉ giải thích đơn giản thôi.
Có thể hiểu các phân tử dầu thực vật được cấu tạo từ 2 phần: chuỗi axit béo và Glycerin. Dầu thực vật gặp kiềm (KOH), Kali sẽ kết hợp với chuỗi axit béo để tạo thành Muối Kali hữu cơ và Glycerin được tự do. Muối hữu cơ của Kali chính là xà phòng, có tác dụng làm sạch. Glycerin là một chất tốt cho da, giúp da ẩm mịn (đọc thêm thông tin trong bài “Tất Cả Những Gì Bạn Cần Biết Về Glycerin”)
Phản ứng này, gọi là “phản ứng xà phòng hóa”, là một phản ứng sinh nhiệt và không cần xúc tác. Vì vậy có thể nói đây là một phản ứng đơn giản và không gây ra biến đổi trong cấu trúc hữu cơ của chuỗi axit béo.
Vì sao xà phòng có thể làm sạch vết bẩn? Đó là vì các phân tử muối hữu cơ của Kali có hai đầu: đầu chuỗi axit béo có tính kỵ nước (hydrophobic) và đầu Kali ưa nước (hydrophilic). Đầu kỵ nước gắn chặt vào các chất bẩn và tách chúng khỏi bề mặt cần làm sạch. Đầu ưa nước sẽ hòa tan vào nước, giúp rửa trôi dễ dàng hơn. Nhờ cấu trúc đặc biệt này mà xà phòng có công dụng rửa sạch các vết bẩn, dầu mỡ trên nhiều bề mặt.
Xà phòng lỏng VITABOX được tạo ra như thế nào?
Xà phòng lỏng Castile được làm ra theo quy trình tương tự với xà phòng cục, cũng dựa trên phản ứng xà phòng hóa giữa dầu và kiềm. Sau đây là các bước làm ra xà phòng lỏng của VITABOX
- Bước 1: Chuẩn bị. Tính toán nhu cầu sản xuất và chuẩn bị lượng nguyên liệu phù hợp. Chuẩn bị các trang thiết bị cần thiết trong quá trình sản xuất.
- Bước 2: cân hỗn hợp dầu thực vật (gồm dầu Dừa, dầu Oliu, dầu Thầu Dầu, Jojoba…).
- Bước 3: Chuẩn bị dung dịch Kiềm bằng cách pha KOH với nước. Bước này được thực hiện tại nơi thoáng đãng, với đầy đủ trang bị bảo hộ cá nhân.
- Bước 4: Trộn nước kiềm vào dầu, khuấy đều cho phản ứng xà phòng hóa diễn ra hoàn toàn.
- Bước 5: Pha thêm nước để tạo thành xà phòng lỏng
- Bước 6: Kiểm tra pH và trung hòa bằng acid citric để đảm bảo KOH không còn tồn dư trong xà phòng.
- Bước 7: Kiểm tra chất lượng các thành phần như: xà phòng, tinh dầu, hương liệu…. Thực hiện các bước tiếp theo: kết hợp mùi hương, đóng chai, dán nhãn trong điều kiện đạt chuẩn cGMP (thực hành tốt sản xuất mỹ phẩm).
- Bước 8: gửi mẫu sản phẩm đi kiểm tra lại một phòng lab độc lập đạt chuẩn, đảm bảo đạt các chỉ tiêu về vi sinh và kim loại nặng.
Quá trình làm ra sản phẩm được VITABOX trực tiếp thực hiện và giám sát, đảm bảo sản phẩm được thực hiện theo đúng quy trình, tuân thủ các tiêu chuẩn về cGMP và phù hợp với các quy định của Việt Nam.
Những công dụng của xà phòng lỏng Castile – Vitabox
Xà phòng lỏng VITABOX phù hợp với mọi hoạt động làm sạch trong gia đình: từ tắm, rửa tay đến lau bếp, rửa chén bát, lau nhà và chăm sóc sân vườn…. Thay vì bỏ tiền ra để mua nhiều sản phẩm hóa phẩm gia dụng cho từng mục đích khác nhau, bạn chỉ cần dùng 1 chai xà phòng lỏng để đáp ứng mọi nhu cầu làm sạch mà lại yên tâm cho sức khỏe gia đình. Xà phòng lỏng VITABOX cũng có độ đậm đặc cao (hàm lượng nước thấp) nên rất tiết kiệm khi sử dụng, và còn có khả năng phân hủy sinh học (biodegradable).
Để xem thêm chi tiết về cách dùng cho từng mục đích, mời bạn xem thêm bài viết “Những Ứng Dụng Đa Năng Của Xà Phòng Lỏng Vitabox” này nhé.
>> Tham khảo thêm: Tại Sao Castile Soap Lại Tốt Hơn Cho Sức Khỏe Và Môi Trường So Với Soap Tổng Hợp?
Nguồn tham khảo:
